سلامتی

علم تندرستی شاخه پزشکی از علوم کاربردی است که با سلامتی انسان و حیوان سر و کار دارد.علم تندرستی بر دو قسم است : مطالعه، تحقیق، و دانش سلامتی و دیگری، به کار بردن آن علم برای توسعه سلامتی، درمان بیماری، و فهمیدن چگونگی عملکرد انسانها و جانوران. تحقیق در علم تن درستی بر پایه علوم محض زیست شناسی، شیمی و فیزیک و همچنین علوم اجتماعی(مثلا جامعه شناسی پزشکی)، قرار دارد.

گستره وسیعی از حوزه های سنتی علوم تندرستی وجود دارد. متداول ترین آنها عبارتند از: پزشکی، پرستاری، مامائی، و اشکال مختلفی از درمانی ها که برای کامل کردن فرایند بهبودی و بازیابی قابل قبول فعالیت (مانند کار درمانی، گفتاردرمانی...) به کار می روند. علم تندرستی شامل مطالعه و عمل به جلوگیری و درمان بیماری ها و اختلالهای انسان می باشد.

در هر موجود زنده، سلامتی وضعیتی است که در آن، بین ورود و خروج انرژی و موادی که برای رشد بدن لازم می‌باشد، تعادل برقرار است. منظور از سلامتی، داشتن دورنمای مثبت برای بیشتر زنده ماندن است. در مخلوقاتی همچون انسان، این واژه معنای گسترده‌تری دارد. سازمان بهداشت جهانی سلامتی را این گونه تعریف می‌کند: آرامش جسمی، ذهنی و اجتماعی و تنها به عدم وجود بیماری یا نبود ضعف و سستی مربوط نمی‌شود.

مهمترین جنبه‌هایی که برای سلامت بودن در حوزه علم پزشکی مورد بحث و بررسی قرار می‌گیرند، بهداشت محیط، تغذیه، جلوگیری از ابتلا به بیماری و بهداشت عمومی می‌باشند. در برخی جوامع، وضعیت بدن را پس از برآورده شدن نیازهای اولیه همچون غذا، مسکن و مراقبتهای بهداشتی اولیه بررسی نموده و آن موقع میزان سلامتی فرد را می‌سنجند. بسیاری در مورد اثرات جانبی وفور نعمت تحقیق می‌کنند. چاقی و ورزش نکردن، دو مورد از مهمترین این اثرات جانبی می‌باشند.

شاخصهای سلامتی

برای سالم ماندن، انجام آزمایشات علمی به طور مرتب ضروری است، از جمله اندازه گیری کلسترول، فشار خون، گلوکز و دیگر مواد بدن. بر اساس این اندازه گیریها، عدم مصرف بعضی غذاها و یا لزوم مصرف برخی مواد، از جمله ویتامینها و یا داروهای جایگزین آن، ضرورت می‌یابد. نوع تغذیه، مسلماً تاثیر عمیقی بر سلامتی افراد دارد. اگر می‌خواهید که همواره سلامت باشید، باید از مصرف برخی غذاها و یا افزاینده‌های غذایی پرهیز نمایید.

سلامتی روانی

در برخی موارد، روشهایی که برای سالم ماندن مطرح می‌شوند از نظر علمی ثابت نشده‌اند. ما تنها با توجه به شواهد و قرائن، این روشها را پذیرفته و به آنها عمل می‌کنیم. برای مثال، وقتی وضعیت یک فرد سالم را بررسی می‌کنیم، متوجه می‌شویم که فشار روانی این فرد خیلی کم است و به هنگام اندازه گیری مواردی همچون فشار خون و یا بررسی وضعیت دستگاه گوارش و یا سیستم ایمنی، می‌بینیم که همه چیز این شخص متعادل است. از همین نکته به این امر پی می‌بریم که فشار روانی و استرس، خود عامل بالا برنده فشار خون و دلیلی برای عملکرد بد دستگاه گوارش و در نهایت سوء هاضمه می‌باشد.
امروزه شاخه‌هایی از پزشکی به بررسی اینگونه موارد می‌پردازند. البته این علوم ، همگی نوپا هستند و هنوز دلایل قطعی برای ادعاهای خود ندارند. تنها می‌توانند چنین نظریاتی ارائه دهند که مثلاً باید از استرس اجتناب نمود، اگر چه استرس پدیده‌ای غیر ارادی و تا حدی خارج از کنترل ماست.

در دهه1960، پزشکان به بیماران خود می گفتند که تغذیه آنها هیچ ارتباطی با سلامتی شان ندارد. امروزه ما باور داریم که: آنچه که می خوریم، وجود ما را تشکیل می دهد. این مسئله برای مان کاملاً آشکار است که غذایی که می خوریم، سبب رشد اندام های ما شده (البته در سنین رشد) و همچنین قادر است که بافت های آسیب دیده و فرسوده (معمولاً در سنین کهنسالی) را ترمیم نماید. البته همه غذایی که می خوریم مورد استفاده بدن قرار نمی گیرد و مواد زائد آن دفع می شود.
جهت بررسی دقیق غذای خورده شده، باید موقعیت جاندار را قبل از مصرف غذا و بعد از گوارش کامل آن کنترل نماییم تا تاثیر نسبی مواد جذب شده توسط بدن را ببینیم. همچنین میزان مواد موجود در غذا و همچنین مواد دفع شده از بدن جاندار (معمولاً ادرار و مدفوع) را دقیقا تحت نظر داشته باشیم.
همانطور که ملاحظه می کنید، چنین تحقیقی به مدت زمان طولانی نیاز دارد تا جاندار، مواد غذایی مختلف را مصرف نموده و سپس متخصصین تغذیه، وضعیت جاندار را قبل و بعد از مصرف غذا و همچنین میزان مواد دفع شده از بدن او را کاملاً بررسی نمایند. تعداد متغیرها در چنین تجربیاتی بسیار زیاد است و به همین دلیل، علم تغذیه بسیار وقت گیر است.

تاریخچه و تحولات اخیر

علم جدید تغذیه به سرعت گسترش یافت. اولین تحقیقات در مورد ویتامین ها ، در سال 1912م و به وسیله سر فردریک گولند هاپکینز انجام شد. این شخص به خاطر همین تحقیق در سال 1929م جایزه نوبل را دریافت نمود.
در قرن بیستم، پس از طبقه بندی ماهیت و نقش پروتئین ها، هیدرات های کربن، ویتامین ها و مواد معدنی، تصور عمومی این بود که دیگر دانش کافی در مورد عوامل غذایی وجود دارد. آن زمان به غذا به عنوان نوعی سوخت نگاه می کردند که انسان قادر است با مصرف مقادیر کافی از مواد مورد نیاز بدنش، به زندگی ادامه دهد. پس از آن نکات با اهمیت دیگری هم در مورد تغذیه کشف شد.
مواد بسیاری وجود دارند که در عملکرد درست بدن، نقش های حیاتی ایفا می کنند. آنزیم ها یک دسته از این موادند که بخش مهمی در تغذیه دارند. آنزیم ها کاتالیزور های شیمیایی هستند که دستگاه گوارش بدن، آنها را تولید می کند و نقش بسیار مهمی در فعالیت های متابولیکی بدن ایفا می کنند.
آنتی اکسیدان ها دسته دیگری از مواد هستند که اخیراً کشف شده اند. مصرف انرژی در بدن، بر سلول ها اثرات جانبی دارد و به همین دلیل، برخی مواد مغذی خاص همچون ویتامین ها در بازسازی و ترمیم آسیب های ناشی از اکسید شدن، نقش حیاتی دارند.
توازن اسیدهای چرب ضروری در بدن هم از دیگر مواردی است که در سلامت افراد مهم می باشد. برای این منظور، باید از روغن های امگا 3 و امگا 6 در رژیم غذایی خود استفاده کنیم و در مقابل، مصرف چربی های اشباع شده و هیدروژنه را به حداقل برسانیم. نتایج حاصله از تحقیقات متخصصین تغذیه دلالت بر این دارد که، مصرف چربی های گیاهی از ایجاد ناهنجاری های متابولیکی که معمولاً توسط کلسترول به وجود می آید جلوگیری می نماید.
همچنین به تازگی کشف شده که غذایی که می خوریم، بر باکتری هایی که در دستگاه گوارش فعالیت می کنند تاثیر می گذارد. در کل، استفاده از چربی های اشباع شده و هیدرات های کربن توصیه نمی شود و در عوض، به وفور می توان از مواد غذایی تازه و ساخته نشده همچون سبزی، میوه و...استفاده نمود. البته دانشمندان داشتن یک رژیم غذایی محدود را درست نمی دانند؛ هر چند که این رژیم، موادغذایی مضر برای بدن را هم شامل نشود. بهترین رژیم غذایی، یک رژیم متنوع است که سرشار از میوه و سبزیجات و مواد مغذی باشد.
مطالعه در مورد تغذیه مردم ژاپن نشان می دهد که آنها روزانه غذاهای متنوع بیشتری را نسبت به مردم غربی مصرف می کنند. مردم غرب در هفته حداقل 30 نوع غذای متفاوت می خورند؛ در حالی که مردم ژاپن هر روزه 27 نوع غذای متنوع مصرف می نمایند. به همین دلیل است که ژاپنی ها نسبت به مردم سایر نقاط دنیا، کمتر دچار بیماری های رایج امروزی همچون دیابت، بیماری های قلبی و سرطان می شوند. نوع رژیم غذایی افراد است که سبب ابتلا به چنین بیماری هایی می شود.

رابطه تغذیه با سلامتی

در قرن 18، بسیاری از دریانوردان در مسافرت های طولانی به دلیل ابتلا به بیماری اسکوروی (کمبود ویتامین ث ) جان خود را از دست می دادند. دریانوردان نه به دلیل حمله دشمنان، بلکه به دلیل بیماری می مردند. بعدها متوجه شدند که غذاهای کنسروی دریانوردان، فاقد ویتامین ها و مواد غذایی تازه است و با اضافه نمودن لیموی تازه به غذای آنها، این مشکل بر طرف شد. اکثر انواع ویتامین با توجه به بیماری هایی که فقدان هرکدام در سلامت افراد ایجاد می نمود، شناخته شدند. نقش تغذیه هم ردیف اهمیت ورزش، محیط اطراف و آسایش روحی در سلامت افراد می باشد.
البته بعدها ارتباط سلامتی با تغذیه کم رنگ تر شد. سلامتی به هنجاری در اجتماع مبدل شد و افراد، انواع بیماری ها، عوامل ایجاد کننده ی آنها و راه های مقابله با آنها را شناسایی نمودند.
پس از جنگ جهانی دوم بود که اپیدمی ها شیوع پیدا کرد و همان موقع، بیماری های قلبی، سرطان، دیابت و... به میان آمد.
بسیاری از محققان، علت پیش آمد چنین بیماری هایی را مصرف بیش از حد هیدرات های کربن، کم ورزش کردن، مصرف کم سبزی و میوه تازه و همچنین استفاده از چربی هایی که برای سلامتی مضرند می دانند. رستوران هایی که غذاهایی که سریع آماده می شوند را عرضه می کنند، انواع دیگری از بیماری ها را تحت نام بیماری های تمدن به وجود آورده اند.
تغذیه از بسیاری جهات بر سلامتی تاثیر می گذارد. عدم تعادل مواد مغذی در بدن، چه کمبود و چه مصرف بیش از حد، بر سلامت فرد اثر گذاشته و عملکرد طبیعی بدن را مختل می نماید. مثلاً سرطان به دلیل عملکرد بد در سوخت و ساز سلولی رخ می دهد و یا مصرف زیاد انرژی طی فعالیت منظم (مثلا ورزش) سلامتی فرد را تضمین می کند.
چند مثال:

·         چاقی به دلیل ذخیره چربی در بافت های شکم روی می دهد که خود، عملکرد کبد، قلب، کیسه صفرا، گردش خون و... را تحت تاثیر قرار می دهد.

·         مصرف چربی های نامناسب، میزان کلسترول بدن را بالا برده که این کلسترول بر دیواره رگ ها ته نشین می شود و سبب انسداد رگ شده و یا خون رسانی به بخش های مختلف بدن را مختل می نماید. این مسئله سبب بیماری هایی همچون آنژین، حملات قلبی و یا سکته مغزی می گردد.

·         مصرف بیش از اندازه هیدرات های کربن، به خصوص شکر تولید انسولین را در بدن با مشکل مواجه می کند. این امر منجر به خستگی مزمن، دیابت و چاقی می شود.

·         کمبود ویتامین یا مواد معدنی، عامل بسیاری از بیماری ها از جمله گواتر، اسکوروی، پوکی استخوان، اختلال در سیستم ایمنی ( و به دنبال آن، بروز انواع سرطان)، ناهنجاری در سوخت و ساز سلولی، پیری زودرس، بیماری های روانی همچون ناهنجاری در عمل بلع و... می باشد.

·         آلزایمر احتمالاً با کمبود انواع ویتامین ب مرتبط است.

·         عدم استفاده از گلوتن ( پروتئین موجود در گندم و گندم سیاه)، احتمالاً با توسعه بیماری شیزوفرنی در ارتباط می باشد.