دامپزشکی
دامپزشکی دانشی تجربی است که به شناخت، درمان و پیشگیری بیماریهای حیوانات اهلی و درمان سایر حیوانات می‌پردازد. در این رشته همچنین به بیماریهای مشترک انسان و دام پرداخته می‌شود.
دامپزشکی دانشی کهن است و در ایران قدیم از دامپزشک به عنوان بیطار یاد می شده است. واژه انگلیسی دامپزشکی (veterinarian) برای اولین بار توسط توماس براون در سال ۱۶۴۶ به کار گرفته شد.
تاریخچه
دامپزشکی در جهان
علم دامپزشکی با عبور انسان نخستین از حالت شکارچی به کشاورز متولد شد. همزمان با رواج اهلی کردن حیوانات , دامپزشکی اهمیت بیشتری یافت. در لوح حمورابی (۲۲۰۰ سال قبل از میلاد) ارزش کار فردی که به معالجه گاو وسایر حیوانات می‌پرداخته تعیین نموده‌است. بعد از سقوط امپراطوری روم و تا حدود قرن سیزدهم میلادی , اسناد کلی راجع به دامپزشکی وجود دارد. در قرون وسطی و اعراب اطلاعاتی را در مورد دامپزشکی از هند و ایران کسب نمودند. کلود بورگلا (۱۷۷۹ – ۱۷۰۲) مطالعات فراوانی بر روی اسب انجام داد و دائره المعارف جالبی راجع به آن به رشته تحریر در آورد.
بورگلا باهمکاری آلمبرت , مالشرب , ولتر , دیدرو و تورگو اولین مدرسه دامپزشکی را در شهر لیون فرانسه تاسیس نمودند. با موافقت لوئی پانزدهم ,شورای دولتی پادشاهی قانون تاسیس مدارس دامپزشکی را در تاریخ ۴ اوت ۱۷۶۱ تصویب نمود و در تاریخ ۱۰ ژانویه ۱۷۶۲ اولین مدرسه دامپزشکی در دنیا افتتاح شد. در سال ۱۷۶۶ مدرسه دامپزشکی دیگری در مزون آلفورت (پاریس) تاسیس شد. سپس تا قبل از سال ۱۸۰۰ به طور متوالی مدارس دامپزشکی در وین , تورین , کپنهاک , پادوآ , هانور , لایپزیک , بولونیا , ناپل , برلین , مونیخ , میلان , لندن و مادرید تاسیس شدند. دامپزشکی همگام با پزشکی پیشرفت نموده و روشها و تکنیکهای مورد استفاده خود را بصورت مشترک با آن بدست آورده‌است. دامپزشکی در واقع در تقاطع راه پزشکی و کشاورزی قرار گرفته و در روابط میان انسان و حیوان نقش مهمی را ایفا می‌کند.
دامپزشکی در ایران
دامپزشکی کهن در ایران
در سفرنامه فیثاغورث در مورد زرتشت و آئین او نکته جالبی وجود دارد و آن نکته این است که زرتشت از فن دامپزشکی و درمان حیوانات اطلاع داشته‌است که در کتاب اوستا می‌توان نکات متعددی درباره پرورش حیوانات و روش درمان بیماریهای دام مشاهده کرد.
در این کتاب برای اولین بار به طبقه بندی حیوانات برمی خوریم. مسئولیت پرورش و درمان بیماریهای حیواناتی چون اسب، گاو، گوسفند، شتر، سگ، و پرندگان به عهده دامپزشکان بوده‌است و دامپزشکان بدین جهت دارای مقامی ارجمند و با ارزش بوده‌اند.
علاوه بر این چون اسب در ارتش ایران باستان نقش بسیار ارزنده و مهمی داشته‌است، لذا دامپزشکانی که عهده دار تربیت و پرورش و همچنین درمان بیماریهای آنها بوده‌اند، دارای مقامی بسیار والا بوده‌اند. چنانکه رئیس اداره دامپزشکی ارتش در زمان داریوش دارای مقام سپهبدی و فرماندهی دسته سواره نظام بوده‌است. فن دامپزشکی در حدود ۵۰۰ سال بعد از میلاد مسیح در ایران به صورت علمی و کلاسیک در آمده‌است. باید توجه داشت هدف از تربیت مدرسه دامپزشکی در آن زمان درمان اسبان ارتش بوده‌است لذا احتیاج به داشتن افراد متخصص و کاردان زیاد بوده و دامپزشکان در آن زمان به نگارش کتبی تحت عناوین پرورش اسب , فن سوارکاری , درمان بعضی از بیماریهای غیر عفونی و عفونی و چگونگی استفاده از اسب در جنگ اقدام نموده‌اند.
مهمترین وظیفه دامپزشک درایران بعد از اسلام درمان و جلوگیری از بیماری اسبان بود که از دو جنبه جهاد و انجام فریضه حج اهمیت فوق العاده داشت. در ایران در تمام سده‌های بعد از اسلام دامپزشکی در مدارس و جایگاههای خاصی تدریس می‌شد.
دامپزشکی نوین در ایران
در سال ۱۲۹۰ هجری شمسی که دولت ایران تصمیم گرفت تشکیلات ژاندارمری نوینی را پایه گذاری نماید از دولت سوئد عده‌ای کارشناس نظامی برای تاسیس ژاندارمری استخدام نمود که به همراه افسران سوئدی دو نفر دکتر دامپزشک نیز بودند این دو نفر افسر دامپزشک به اتفاق دامپزشکان اقدام به تاسیس مدرسه دامپزشکی برای تربیت کادر مورد احتیاج ارتش نمودند.
- در سال ۱۳۱۱ بنای دانشکده دامپزشکی ابتدا به صورت مدرسه و بعداً دانشکده گذارده شد. در ابتدای امر این دانشکده زیر نظر وزارت کشاورزی بود ولی بعد با اعزام تعداد قابل ملاحظه‌ای دانشجو به کشور فرانسه و مراجعت ایشان از وزارت کشاورزی منتزع گردید و ضمیمه دانشگاه تهران شد.
-در سال ۱۳۰۴ پس از همه گیری طاعون گاوی (اولین بار در سال ۱۲۹۵ همه گیری طاعون گاوی در شمال و مرکز ایران گزارش شده‌است) شیوع یافت و خسارات بسیاری را سبب شد و در نتیجه در وزارت کشاورزی اداره‌ای به نام سازمان دفع آفات حیوانی (که بعداً به صورت سازمان دامپزشکی درآمد)تاسیس گردید. این شعبه تحت نظارت مؤسسه پاستور (وابسته به وزارت فوائدعامه)با ۲۲نفر پرسنل شامل ۱۴ نفرکادر فنی و ۸ نفر کادر خدماتی تشکیل و مسئولیت آن به عهده مرحوم دکتر عبداله حامدی گذاشته شد.
- در سال ۱۳۰۵ مؤسسه پاستور شعبه دفع آفات حیوانی به وزارت فلاحت منتقل شد.
- در سال ۱۳۱۴ با توجه به ضرورت کنترل بیماریهای مهلک دامی و نظارت بهداشتی دام و فرآورده‌های دامی قانون تفتیش صحی حیوانات به تصویب مجلس شورای ملی رسید و اداره کل دامپزشکی جایگزین مؤسسه دفع آفات حیوانی شد.
- در سال ۱۳۲۴ آئین نامه بازرسی مواد خوراکی مورد تصویب هیات وزیران قرار گرفت و مسئولیت مهمی به دامپزشکی محول گردید.
- در سال ۱۳۲۵ بنابر مصوبه هیئت دولت , بنگاه کل امور دام شامل دو اداره کل دامپروری و دامپزشکی تشکیل گردید. به موجب این مصوبه ادارات دامپزشکی در استانها و شهرستانها بخشی از ادارات کشاورزی استان گردید.
- در سال ۱۳۲۶ اختیارات محدودی به دامپزشکی استانها داده شد به طوری که در هر اداره کشاورزی ۲ معاونت ایجاد شد. یکی از این معاونتها ویژه دامپزشکی در نظر گرفته شد. معاون دامپزشکی رئیس اداره دامپزشکی نیز بود و کلیه امور فنی و مالی در اختیار وی قرار داشت.
- درسال ۱۳۳۹ طی دستور وزیر کشاورزی کلیه ادارات دامپزشکی استانها مستقل و تحت نظارت مستقیم مدیر کل دامپزشکی کشور قرار گرفتند.
- بروز بیماری طاعون گاوی در سال ۱۳۴۸ و تلفات سنگین ناشی از آن و نقش حیاتی دامپزشکی در ریشه کنی آن و گسترش دامداریهای صنعتی در کشور، بازنگری در وظایف و تشکیلات دامپزشکی را اجتناب ناپذیر نمود.
- سرانجام با تلاش و پیگیری مسئولین در سال ۱۳۵۰ قانون سازمان دامپزشکی کشور مشتمل بر ۲۱ ماده و یک تبصره به تصویب مجلس شورای ملی و مجلس سنا رسید.
- در سال ۱۳۶۷ شبکه‌های دامپزشکی استانها دوباره تشکیل و زیر نظر سازمان مرکزی قرار گرفتند. بنا بر دستور وزیر کشاورزی بودجه مستقل به ادارات دامپزشکی استانها اختصاص یافت.
- در سال ۱۳۶۸ بنا بر تصویب مجلس شورای اسلامی، سازمان دامپزشکی کشور و شبکه هادر استانها از وزارت کشاورزی جدا و به وزارت جهاد سازندگی پیوست.
- در تشکیلات کنونی وزارت جهاد کشاورزی سازمان دامپزشکی کشور به عنوان سازمانی مستقل وابسته به آن وزارت شناخته شده و رئیس سازمان دامپزشکی کشور مستقیما تحت نظارت وزیر به انجام وظیفه می‌پردازد. در استانها نیز ادارات کل دامپزشکی ودر شهرستانها شبکه دامپزشکی به طورعمودی زیر نظر سازمان مرکزی دامپزشکی وبه شکل افقی با سازمان جهاد کشاورزی و مدیریت جهاد کشاورزی شهرستان مرتبط می‌باشد.
شرایط تحصیل و نظارت
آموزش پایه دامپزشکی باید شامل دوره‌های آناتومی، بافت شناسی، فیزیولوژی، میکروب‌شناسی،آسیب شناسی و فارماکولوژی، ایمونولوژی باشد. موضوعات بالینی شامل حیطه‌های اصلی طب داخلی، جراحی، طب پیشگیری و کارآموزی بالینی می‌باشد. تکنیکهای به کار رفته در درمانهای دارویی و جراحی این رشته همان تکنینکهای به کار رفته در پزشکی می‌باشد. بسیاری از دامپزشکان در رشته خاصی همچون مراقبت از حیوانات کوچک(حیوانات خانگی) و یا دام تخصص دارند. تعداد کمی از دامپزشکان در زمینه درمان حیوانات وحشی (دامپزشک باغ وحش) تخصص دارند.
در بسیاری از کشورها دامپزشکان باید دوره‌ای دانشگاهی به مدت پنج تا هفت سال را طی کنند تا مدرک دامپرشکی (.D.V.M) را دریافت کنند. دوره های تخصصی دامپزشکی بمانند رشته پزشکی وجود داشته و فارغ التحصیلان رشته دکترای دامپزشکی می توانند برحسب علاقه شان در رشته های متعدد تخصصی ادامه تحصیل دهند، طول دوره های تخصصی بطور متوسط 4 سال بوده و برخی از این رشته های تخصصی عبارتند از: دکترای تخصصی: بیماریهای طیور، مامایی و بیماریهای تولیدمثل دام، آسیب شناسی، جراحی دامپزشکی ، کلینیکال پاتولوژی دامپزشکی، بیماریهای داخلی دامهای بزرگ، میکروبیولوژی دامپزشکی، بهداشت و بیماری های آبزیان، انگل شناسی، فارماکولوژی دامپزشکی، بهداشت و کنترل مواد غذایی،بافت شناسی مقایسه ای،بیماریهاى داخلى دامهاى کوچک، قارچ شناسى دامپزشکى، جراحى دامپزشکى، علوم تشریحى دامپزشکى، رادیولوژى دامپزشکى، ایمنى شناسى، ویروس شناسى دامپزشکی
نیاز دامپزشکی در هر کشور با کشور دیگر تفاوت دارد. در برخی کشورها مدت تحصیل دامپزشکی ۴ سال و در برخی دیگر ۸ سال است که بعد از گرفتن مدرک دبیرستان درجه رشتهٔ دامپزشکی درخواست شده معین می‌گردد که درچه رشته‌ها هم نیز در هر کشور متفاوت است. در بعضی کشور مدرک دکترا داده می‌شود و در برخی دیگر همانند امریکا وقتی که دانشجو مدرکش را گرفت باید در مراکزی که کشور برای کسب تجربه مهیا کرده‌است کلاس بگذراند و امتحان دهد تا مدرک اصلی را دریافت کند.دانش اموزان باید برای ورود به دانشگاه امتحان MCAT یا VCAT را بدهند و ۵۰۰ ساعت کاراموزی گذرانده باشند.
شرایط شغلی و نقش اجتماعی
تشکیلات دامپزشکی استان
اداره کل دامپزشکی استان تهران متشکل از دو معاونت , هفت اداره مرکزی و ۱۰ شبکه دامپزشکی شهرستان تحت مدیریت مدیر کل می‌باشد. مدیر کل دامپزشکی مستقیما” توسط رئیس سازمان دامپزشکی به این سمت منصوب می‌گردد.
در حوزه معاونت فنی پنج اداره مرکزی مبارزه با بیماریهای دامی , نظارت بر بهداشت عمومی , مبارزه با بیماریهای طیور و آبزیان, دارو , درمان و آزمایشگاهها و بررسیها و آموزش فعالیت می‌نمایند. معاونت اداری و پشتیبانی متشکل از دو اداره امور عمومی و اداره امور مالی می‌باشد.
مهمترین وظایف قانونی دامپزشکی
1. تامین بهداشت دام کشور از طریق پیشگیری و مبارزه با بیماریهای همه گیر و قرنطینه‌ای دام.
2. بررسی بیماریهای دامی, شناسائی مناطق و منابع آلوده و راه سرایت و طرز انتشار بیماریها.
3. کمک به ارتقا سطح بهداشت عمومی از طریق نظارت بهداشتی برکشتارگاهها , مراکز بسته بندی و تولید, توزیع و عرضه فرآورده‌های خام دامی.
4. همکاری با وزارت بهداشت و درمان و آموزش پزشکی در امر مبارزه با بیماریهای مشترک انسان و دام.
5. اظهار نظر و نظارت در مورد ساخت , ورود و صدور و فروش انواع دارو, واکسن, سرم و مواد بیولوژیکی مخصوص دام.
6. همکاری با مراکز ذیربط در امر آموزش و ترویج بهداشت دام به دامداران.
7. تقویت و توسعه بخش خصوصی دامپزشکی.
نقش دامپزشکی در اقتصاد ملی و ایجاد اشتغال
حق دسترسی همگان به غذا به عنوان یکی از حقوق اساسی بشر از سوی تمامی کشورها و سازمان‌های بین‌المللی تائید شده‌است و پدیده دردناک گرسنگی و سو تغذیه به عنوان یکی از مهمترین چالش‌های فرآوری کشورهای در حال توسعه قرار دارد.
مهمترین هدف برنامه سوم توسعه کشور مبتنی براقتصاد بدون نفت بوده و در طرح ساماندهی اقتصادی این برنامه , موضوع دام و طیور و آبزیان ۱۳-۱۲ درصد اقتصاد کشور را شامل می‌گردد. توجه به مطالب فوق اهمیت تولیدات دامی , امنیت غذا و حساسیت اقتصادی مبارزه با بیماریها را آشکار می‌سازد.
در یک مطالعه در سال ۱۹۷۰ در اروپا از هر هزار هکتار زمین کشاورزی ۳۸۰۸۵ کیلوگرم پروتئین در آمریکای لاتین ۴۱۳ کیلوگرم ودر آفریقا ۵۴۲ کیلوگرم به دست آمد که یکی از مهمترین دلایل آن نحوه مبارزه با بیماریهای انگلی بوده‌است.
در ایران پروتئین حیوانی از پرورش ۷۵ میلیون راس گوسفند و بز حدود ۸ میلیون راس گاو و گاومیش و حدود ۲۰۰ میلیون قطعه طیور تامین می‌گردد. آلودگی انگلی گوارشی فاسیولا در گوسفند و بز موجب کاهش ۵/۲ کیلوگرم وزن می‌گردد.
بر اساس اطلاعات موجود هر ساله ۲ هزار تن کبد به ارزش حدود۲۰۰ میلیارد ریال تلف می‌شود. خسارات اقتصادی ناشی از بندپایان و میاز در صنعت چرم سازی معادل ۵/۲ میلیارد دلار برآورد شده‌است. سالیانه صدها نفر در ایران تحت عمل جراحی کیست هیداتیک قرار می‌گیرند که میزان خسارات اقتصادی ناشی از آن در سال ۱۳۶۷ , ۴۳ میلیارد ریال برآورد شده‌است. همه ساله سالک جلدی و احشائی و توکسوپلاسموز موجب ابتلا ۲۰ تا ۱۰۰ هزار نفر در جمعیت کشور می‌گردد که هر یک عوارض بهداشتی و خسارات اقتصادی قابل توجهی به دنبال دارد.
در یک محاسبه انجام شده در سال ۷۶ , خدمات و اقدامات دامپزشکی از بروز خسارات احتمالی معادل ۹ هزار و۲۰۵ میلیارد ریال جلوگیری نموده‌است.
-۲۵ ٪ ارزش صادرات غیر نقتی را به طور مستقیم و حدود ۲۵-۲۰ ٪ ارزش افزوده بخشهای صنعت و خدمات را به طور غیر مستقیم ایجاد کرده‌است و در مجموع ایجاد ۴۰ ٪ ارزش افزوده و اشتغال در کل کشور وابسته به بخش کشاورزی می‌باشد. در یک بررسی انجام شده طی سالهای ۷۵-۶۸ بر روند ارزش افزوده زیر بخشهای کشاورزی مشخص شده‌است که زیر بخش دام و طیور از نرخ رشد سالیانه بالغ بر ۸۳/۵٪ بالاترین رشد برخوردار و در مجموع ۸/۴۳٪ کل ارزش افزوده بخش کشاورزی را به خود اختصاص داده‌است.
یک دامپزشک چه کار می‌کند؟
1. حیوان را چکاب می‌کند و بیماریش را تشخیص می‌دهد
2. بیماریهای حیوانات را مانند هاری و... درمان می‌کند
3. دردی که حیوان از دچار شدن به بیماری دارد معالجه می‌کند
4. زخم‌ها را شستشو داده و مداوا می‌کند
5. شکستگی‌ها را درمان می‌کند
6. با توجه به جراحی‌های کوچکی که یاد گرفته حیوان را جراحی می‌کند
7. به صاحب حیوان درمورد تغذیه و نگهداری مشاوره می‌دهد.
8. به صاحب حیوان روش‌های پیشکیری از بیماری حیوان را می‌اموزد
9. برای تشخیص بیماریها ازمایش می‌کند
10. آزمایش‌های مانند نوار قلب، ادار و مدفوع، سونو گرافی و... را انجام می‌دهد
وضعیت دامپزشکی در ایران
دانشجویان دامپزشکی دانشگاه فلوریدا در حال بررسی تصاویر سونوگرافی بر روی یک اسب
در سالهای اخیر دانشکده‌های متعددی با ایجاد رشته‌های تخصصی دامپزشکی به توسعه این رشته کمک فراوانی کرده‌اند. همچنین بخش خصوصی سرمایه‌گذاری مناسبی در زمینه امور درمانی به انجام رسانده‌است. از آن جمله می‌توان به تاسیس بیمارستان دامپزشکی تهران به عنوان اولین بیمارستان حیوانات خانگی ایران در خیابان کامرانیه نامبرد.
در سال ۱۳۶۹ خورشیدی به دنبال تلاش برای اختصاص روزی به نام روز دامپزشکی دکتر حسن تاج بخش روز ۱۴ مهر را به یاد (گوش روز) که در ایران باستان روز مبارکی بوده پیشنهاد کردند که مورد موافقت همه قرار گرفته و تائید شد.
