بازار برق

به همت روابط عمومی و امور بین الملل  شرکت مدیریت شبکه برق ایران، کتاب "بازار برق ایران" منتشر شد.

در این کتاب، اساسنامه شرکت مدیریت شبکه برق ایران به تفصیل بیان شده است. همچنین، بررسی ساختار بازار برق ایران، آیین نامه اجرایی شرایط و تضمین خرید برق، آیین نامه تعیین شرایط و روش خرید و فروش برق در شبکه برق کشور و آیین نامه تعیین نرخ و شرایط و روش خرید خدمات انتقال در شبکه برق کشور  از دیگر مباحثی است که این کتاب به آن می پردازد.

به گزارش روابط عمومی و امور بین الملل، در فصل اول این کتاب وظایف ، ماموریت ها و ارکان شرکت مدیریت شبکه برق ایران ، عنوان شده است.

زمینه های قانونی تجدید ساختار در صنعت برق ایران، ایجاد بازار عمده فروشی ، تضمین دسترسی به شبکه انتقال و سایر موارد مرتبط با ساختار بازار برق ایران از جمله مباحثی است که این کتاب در فصل دوم خود مطرح می کند.

در فصل سوم "کتاب بازار برق ایران"، به اصطلاحات و مفاهیم عرضه کننده، مصرف کننده ، مدیریت شبکه ، توانیر و سایر موارد مرتبط با آیین نامه اجرایی شرایط و تضمین خرید برق به تفصیل اشاره شده است.

کتاب یادشده در فصل چهارم و پنجم ، موضوعاتی مانند نرخ پیشنهادی خرید، رویه تعیین خسارت، نحوه خرید از مدیر بازار، رویه های اجرایی ، آیین نامه خرید و فروش برق، هیات تنظیم بازار برق و... را مورد توجه قرار می دهد

بازار برق ای ران از اول آبان ماه 82 با هدف شکسـتن انحصـار صنعت برق و جداسازی بخشهای تولید ، انتقـال و توزیـع راه اندازی شد . این بازار در جهت تجدید ساختار اقتصـادی صـنعت بـرق در چهار بخش عمده فـر وش، ترانزیـت، خریـد عمـده و خـرده فروشی حرکت میکند . با راه اندازی بازار بر ق، شرکت بـرق منطقـه ای بـه عنـوان 4 عامل یا شخصیت معرفی میشود .
این 4 شخصی ت شامل فروشنده عمده انرژی در بـازار، تزانزیـت کننده، خریدار عمده از بازار و خرده فروشی به بازار برق است . از مهمترین ب حثها امکان حضور بخش غیر دولتی بـرای تولیـد
انرژی به صورت تولید کنندگان برق مستقل است . با راه اندازی بازار ظرفیت و تغییر در مکانیزم قیمت گذاری امکان بالقوه ای برای فروش برق رقابتی بجـای خریـد بـرق بصـورت تضمینی از فروشنده غیر دولتی فـراهم میشـود . درحـال حاضـر نیروگاهها در جهت تحقق اصل رقابت و نهایتاً پیشنهاد قیمت بـه بحث عرضه و تقاضا توجه داشته و حرکتهایی در جهت افزایش راندمان اقتصادی با تشکیل این بازار آغاز شده است . با این وجود مشکلاتی چند بر سر را ه بازار برق ایران وجود دارد که مانع از تحقق رقابت بصورت صحیح و اصولی میگردد .در این مقاله تلاش میگردد به فر صتها و تهدیدهای پیش روی بهره برداری و تعمیرات نیروگاهها با توجه به تجدید سـاختار صنعت برق، و تا حدی به نقد دستورالعمل بازار برق در زمینه تولید پرداخته و با ارائه راهکارهـای انگیزشـی، فضـای سـالم رقابتی برای بازار برق را ترسیم نماید . از این منظـر در یکـی از عرصـه هـا، بـازنگری قراردادهـا بـ ا شرکتهای مدیریت تولید برق، در راستای انگیـزه منـد نمـودن تولید انرژی در فروشنده ( نیروگاهها ) از طریق مـرتبط نمـودن آن با ضریب آمادگی و تولید پیشنهاد گردیده است

مندرجات بازار برق 1- تاریخچه اولیه 2- بازار عمده فروشی برق 2-1- ارسال اقتصادی 2-2- مدیریت ریسک 3-2- بازار خرده‌فروشی برق 4- تجربیات بازار برق تاریخچه مقدمه مفاهیم بازار برق و خصوصی‌سازی تأسیسات نیروی برق برای اولین بار در اواخر دهه 1970 در شیلی به موازات سایر اصلاحات بازار اتفاق افتاد. نمونه بازار شیلی به طور کلی برای توجیه و شفافیت قیمت‌گذاری برق موفقیت‌آمیز به نظر می‌رسید ولی این بازار تحت تسلط چندین متصدی بزرگ بود و تحت فشار مسائل ساختاری مسئوولین قرار گرفته بود. کشور آرژانتین با تحمیل محدودیتهای صریح در متمرکزکردن بازار و بهبود نظام پرداخت به واحدهای تولید نسبت به شیلی پیشرفت کرد. یکی از اهداف اصلی مقدمه مفاهیم بازار در آرژانتین خصوصی‌سازی دارائی‌های تولید برق (که تحت انحصار و مالکیت دولت بود و در وضعیت بسیار بدی قرار گرفت و در نتیجه به کرات خدمات تأمین برق قطع شد) و جذب سرمایه لازم برای احیاء و بازسازی این دارائی‌ها و توسعه سیستم برق بود. بانک جهانی در زمینه معرفی انواع بازار در سایر کشورهای آمریکای لاتین از جمله پرو، برزیل و کلمبیا در طول دهه 1990 با موفقیت محدود فعالیت کرد. در سال 1990 اتفاق مهمی برای بازارهای برق افتاد. وقتی که دولت انگلستان تحت دولت مارگارت تاچر صنعت تأمین برق انگلستان را خصوصی اعلام کرد. این فرایند که توسط انگلستان دنبال شد به عنوان مدل یا حداقل به عنوان کاتالیزرو برای آزادسازی چندین کشور مشترک‌المنافع مانند استرالیا و نیوزیلند و بازارهای منطقه‌ای مانند آلبرتا مورد استفاده قرار گرفت. بهرحال در بسیاری از این نمونه‌ها آزادسازی بازار بدون خصوصی‌سازی گسترده اتفاق افتاد. در فرآیندهای مختلف آزادسازی (حذف نظارت دولت) طراحی‌های بازار و سازمان‌ها بسیار متفاوت بوده ولی بسیاری از مفاهیم مهم همانند یکدیگر بودند. موارد قابل ذکر عبارتند از: جداکردن فعالیت‌های رقابت‌آمیز تولید و خرده‌فروشی از فعالیت‌های انحصار طبیعی انتقال و توزیع، و ایجاد بازار عمده‌فروشی و بازار خرده‌فروشی برق. نقش بازار عمده‌فروشی صدور اجازه انجام معاملات بین تولیدکنندگان، خرده‌فروشان و سایر واسطه‌ها برای تحویل کوتاه مدت برق و برای تحویل آن در آینده است. زمانیکه تولیدکنندگان رقابت‌کننده، برق تولیدی خود را به خرده‌فروشان پیشنهاد می‌دهند بازار عمده‌فروشی به وجود می‌آید. ماهیت برق طوری است که ذخیره کردن آن امر مشکلی است و نیروی برق بایستی در هنگام نیاز در دسترس باشد. بنابراین برخلاف سایر محصولات نگهداری از آن به صورت ذخیره یا سهمیه‌بندی کردن آن یا اینکه مشتریان برای آن در داخل صف انتظار بکشند در شرایط بهره‌برداری عادی امکان‌پذیر نیست. عرضه و تقاضا همیشه متغیر است. بنابراین برای هماهنگ کردن ارسال برق واحدهای تولید جهت رفع نیاز مورد انتظار از سیستم برق در طول شبکه انتقال برای عامل کنترل کننده یعنی اپراتور تأسیسات ضرورت فیزیکی وجود دارد. در صورتیکه بین عرضه و تقاضای برق عدم هماهنگی وجود داشته باشد، سرعت ژنراتور افزایش یا کاهش یافته و این افزایش یا کاهش سرعت باعث افزایش یا کاهش فرکانس تأسیسات (50 یا 60 هرتز) می‌شود. در صورتیکه فرکانس خارج از حد مجاز باشد مسئول سیستم (اپراتور) تولید بار شبکه را اضافه یا کم می‌کند. به علاوه طبق قوانین فیزیک مشخص می‌شود چگونه برق از طریق شبکه جریان می‌یابد. بنابراین مقدار تلفات برق در شبکه انتقال و سطح تراکم در هر انشعاب ویژه شبکه در ارسال اقتصادی واحدهای تولید برق مؤثر خواهد بود. برای توسعه بازار عمده‌فروشی بهینه برق از نظر اقتصادی رعایت بعضی از استانداردها لازم است. پروفسور ویلیام هوگان استاد دانشگاه هاروارد این استانداردها را شناسائی کرده است. مهمترین استاندارد از نظر وی داشتن بازار هماهنگ براساس پیشنهاد، داشتن امنیت اجباری،‌ارسال اقتصادی و قیمت گره‌ای یا بخشی (nodal prices) است. سایر اساتیـد دانشگـاه مانند پروفسور پابلـو اسپیـر و شموئـل اورن از دانشگــاه کالیفرنیا برکلی استانداردهای دیگر را تعیین کرده‌اند. انواع مختلف مدل پیشنهادی هوگان هم اکنون در آمریکا. استرالیا و نیوزیلند پذیرفته شده است. مدیریت ریسک مدیریت ریسک مالی به دلیل قسمت اصلی و ریسک‌های حجمی که بازار از خود نشان می‌دهد برای شرکت‌کنندگان در بازارهای آزاد برق غالباً از اولویت بالایی برخوردار است. نتیجه (پیامد) و پیچیدگی بازار عمده‌‌فروشی برق می‌تواند ناپایداری قیمت بسیار بالا در زمان حداکثر (پیک) تقاضا و کمبود عرضه باشد. مشخصات ویژه ریسک قیمت تا حد زیادی به بخش‌های اصلی فیزیکی بازار مانند ترکیب انواع نیروگاهها و ارتباط بین تقاضا و الگوهای آب و هوا بستگی دارد. پیش‌بینی ریسک قیمت امری دشوار است. ریسک حجم غالباً به پدیده‌ای اشاره می‌کند که توسط آن شرکت‌کنندگان

مندرجات بازار برق 1- تاریخچه اولیه 2- بازار عمده فروشی برق 2-1- ارسال اقتصادی 2-2- مدیریت ریسک 3-2- بازار خرده‌فروشی برق 4- تجربیات بازار برق تاریخچه مقدمه مفاهیم بازار برق و خصوصی‌سازی تأسیسات نیروی برق برای اولین بار در اواخر دهه 1970 در شیلی به موازات سایر اصلاحات بازار اتفاق افتاد. نمونه بازار شیلی به طور کلی برای توجیه و شفافیت قیمت‌گذاری برق موفقیت‌آمیز به نظر می‌رسید ولی این بازار تحت تسلط چندین متصدی بزرگ بود و تحت فشار مسائل ساختاری مسئوولین قرار گرفته بود. کشور آرژانتین با تحمیل محدودیتهای صریح در متمرکزکردن بازار و بهبود نظام پرداخت به واحدهای تولید نسبت به شیلی پیشرفت کرد. یکی از اهداف اصلی مقدمه مفاهیم بازار در آرژانتین خصوصی‌سازی دارائی‌های تولید برق (که تحت انحصار و مالکیت دولت بود و در وضعیت بسیار بدی قرار گرفت و در نتیجه به کرات خدمات تأمین برق قطع شد) و جذب سرمایه لازم برای احیاء و بازسازی این دارائی‌ها و توسعه سیستم برق بود. بانک جهانی در زمینه معرفی انواع بازار در سایر کشورهای آمریکای لاتین از جمله پرو، برزیل و کلمبیا در طول دهه 1990 با موفقیت محدود فعالیت کرد. در سال 1990 اتفاق مهمی برای بازارهای برق افتاد. وقتی که دولت انگلستان تحت دولت مارگارت تاچر صنعت تأمین برق انگلستان را خصوصی اعلام کرد. این فرایند که توسط انگلستان دنبال شد به عنوان مدل یا حداقل به عنوان کاتالیزرو برای آزادسازی چندین کشور مشترک‌المنافع مانند استرالیا و نیوزیلند و بازارهای منطقه‌ای مانند آلبرتا مورد استفاده قرار گرفت. بهرحال در بسیاری از این نمونه‌ها آزادسازی بازار بدون خصوصی‌سازی گسترده اتفاق افتاد. در فرآیندهای مختلف آزادسازی (حذف نظارت دولت) طراحی‌های بازار و سازمان‌ها بسیار متفاوت بوده ولی بسیاری از مفاهیم مهم همانند یکدیگر بودند. موارد قابل ذکر عبارتند از: جداکردن فعالیت‌های رقابت‌آمیز تولید و خرده‌فروشی از فعالیت‌های انحصار طبیعی انتقال و توزیع، و ایجاد بازار عمده‌فروشی و بازار خرده‌فروشی برق. نقش بازار عمده‌فروشی صدور اجازه انجام معاملات بین تولیدکنندگان، خرده‌فروشان و سایر واسطه‌ها برای تحویل کوتاه مدت برق و برای تحویل آن در آینده است. زمانیکه تولیدکنندگان رقابت‌کننده، برق تولیدی خود را به خرده‌فروشان پیشنهاد می‌دهند بازار عمده‌فروشی به وجود می‌آید. ماهیت برق طوری است که ذخیره کردن آن امر مشکلی است و نیروی برق بایستی در هنگام نیاز در دسترس باشد. بنابراین برخلاف سایر محصولات نگهداری از آن به صورت ذخیره یا سهمیه‌بندی کردن آن یا اینکه مشتریان برای آن در داخل صف انتظار بکشند در شرایط بهره‌برداری عادی امکان‌پذیر نیست. عرضه و تقاضا همیشه متغیر است. بنابراین برای هماهنگ کردن ارسال برق واحدهای تولید جهت رفع نیاز مورد انتظار از سیستم برق در طول شبکه انتقال برای عامل کنترل کننده یعنی اپراتور تأسیسات ضرورت فیزیکی وجود دارد. در صورتیکه بین عرضه و تقاضای برق عدم هماهنگی وجود داشته باشد، سرعت ژنراتور افزایش یا کاهش یافته و این افزایش یا کاهش سرعت باعث افزایش یا کاهش فرکانس تأسیسات (50 یا 60 هرتز) می‌شود. در صورتیکه فرکانس خارج از حد مجاز باشد مسئول سیستم (اپراتور) تولید بار شبکه را اضافه یا کم می‌کند. به علاوه طبق قوانین فیزیک مشخص می‌شود چگونه برق از طریق شبکه جریان می‌یابد. بنابراین مقدار تلفات برق در شبکه انتقال و سطح تراکم در هر انشعاب ویژه شبکه در ارسال اقتصادی واحدهای تولید برق مؤثر خواهد بود. برای توسعه بازار عمده‌فروشی بهینه برق از نظر اقتصادی رعایت بعضی از استانداردها لازم است. پروفسور ویلیام هوگان استاد دانشگاه هاروارد این استانداردها را شناسائی کرده است. مهمترین استاندارد از نظر وی داشتن بازار هماهنگ براساس پیشنهاد، داشتن امنیت اجباری،‌ارسال اقتصادی و قیمت گره‌ای یا بخشی (nodal prices) است. سایر اساتیـد دانشگـاه مانند پروفسور پابلـو اسپیـر و شموئـل اورن از دانشگــاه کالیفرنیا برکلی استانداردهای دیگر را تعیین کرده‌اند. انواع مختلف مدل پیشنهادی هوگان هم اکنون در آمریکا. استرالیا و نیوزیلند پذیرفته شده است. مدیریت ریسک مدیریت ریسک مالی به دلیل قسمت اصلی و ریسک‌های حجمی که بازار از خود نشان می‌دهد برای شرکت‌کنندگان در بازارهای آزاد برق غالباً از اولویت بالایی برخوردار است. نتیجه (پیامد) و پیچیدگی بازار عمده‌‌فروشی برق می‌تواند ناپایداری قیمت بسیار بالا در زمان حداکثر (پیک) تقاضا و کمبود عرضه باشد. مشخصات ویژه ریسک قیمت تا حد زیادی به بخش‌های اصلی فیزیکی بازار مانند ترکیب انواع نیروگاهها و ارتباط بین تقاضا و الگوهای آب و هوا بستگی دارد. پیش‌بینی ریسک قیمت امری دشوار است. ریسک حجم غالباً به پدیده‌ای اشاره می‌کند که توسط آن شرکت‌کنندگان در بازار برق حجم یا مقادیر نامعینی از مصرف یا تولید برق را در اختیار دارند. مثلاً خرده‌فروش قادر نیست تقاضای مصرف‌کننده را بیش از چند روز در آینده پیش‌بینی کند و تولیدکننده نمی‌تواند زمان دقیقی را که نیروگاه متوقف یا با کمبود سوخت روبرو می‌شود پیش‌بینی کند. خرده‌فروشان برق که در مجموع از بازار عمده‌فروشی خرید و تولیدکنندگان برق که در مجموع به بازار عمده‌فروشان نیروی برق می‌فروشند در معرض مشکلات قیمت و تحت تأثیر حجم قرار می‌گیرند و برای اینکه خودشان را در مقابل بی‌ثباتی بازار حفظ کنند با یکدیگر قرارداد خرید و فروش منعقد می‌کنند (تا اثرات تغییر قیمت را خنثی کنند). ساختار این قراردادها به دلیل آداب و رسوم و ساختارهای مختلف بازار توسط بازار منطقه‌ای تغییر می‌کند. بازار خرده‌فروشی برق بازار خرده‌فروشی برق زمانی وجود دارد که مشتریان مصرف‌کننده نهائی بتوانند تأمین‌کننده‌های برق مصرفی خود را در میان خرده‌فروشان رقابت‌کننده برق انتخاب کنند. اصطلاحی که برای این نوع انتخاب مصرف‌کننده در آمریکا بکار می‌رود ”انتخاب انرژی“ است. موضوع جداگانه برای بازارهای برق این است که آیا مصرف‌کنندگان با قیمت‌گزاری واقعی روز روبرو می‌شوند. (قیمت‌هائی که براساس قیمت متغیر عمده‌فروشی است) یا با قیمتی که به طریق دیگر مانند میانگین هزینه‌های سالیانه تعیین می‌شود روبرو می‌شوند. در بسیاری از بازارها، مصرف‌کنندگان براساس قیمت واقعی روز هزینه برق مصرفی خود را پرداخت نمی‌کنند و بنابراین هیچگونه انگیزه‌ای برای کاهش مصرف برق در زمان قیمت‌های (عمده‌فروشی) ندارند. در پاسخ به تقاضا می‌توان از مکانیزم‌های قیمت‌گذاری یا راه‌حل‌های فنی برای کاهش پیک تقاضا استفاده کرد. بطور کلی اصلاح بازار خرده‌فروشی برق از اصلاح بازار عمده‌فروشی برق پیروی می‌کند. بهرحال داشتن فقط یک شرکت تولید برق و همچنین داشتن رقابت خرده‌فروشی امکان‌پذیر است. مثلاً در بازار آلمان شرکت‌های بزرگ و جامع خدمات تأمین برق برای مشتریان شبکه برق با یکدیگر رقابت می‌کنند. اگرچه ساختارهای بازار متغیر هستند، وظایف مشترکی وجود دارد که یک خرده‌فروش برق برای رقابت موثر بایستی بتواند آنها را انجام دهد یا برای انجام آنها قرارداد منعقد کند. قصور یا عدم صلاحیت در انجام یکی از آنها به شرایط بسیار سخت مالی منجر می‌شود. این وظایف به قرار زیر است: - قراعت کنتور - اجاره کنتور - صورتحساب فرستادن (ارسال صورتحساب) - کنترل اعتبار - مدیریت مشتری - قرارداد استفاده از سیستم توزیع - توافق و سازگاری - موافقت‌نامه خرید از اتحادیه موقتی یا از بازار نقد - قراردادهای خرید و فروش برای خنثی‌کردن اثرات تغییر قیمت، قراردادهای مخصوص تغییرات به منظور کنترل ریسک قیمت نقدی یا قیمت روز - دو نقطه ضعف مهم مدیریت ریسک و ارسال صورتحساب است. در سال 2001 در آمریکا مقررات ناقص رقابت خرده‌فروشی در کالیفرنیا به بحران برق کالیفرنیا منجر شد. در انگلستان یک خرده‌فروش برق بنام Independent Energy با داشتن مشتریان زیاد به دلیل اینکه نتوانست طلب خود را از مشتریان وصول کند ورشکست شد. تجربه بازار برق تجربیات در رقابت‌های عمده‌فروشی و خرده‌فروشی با یکدیگر ترکیب شده‌اند. تعداد زیادی از بازارهای منطقه موفقیت‌هائی در این زمینه کسب کرده‌اند و روند موجود در جهت آزادسازی و رقابت ادامه دارد. بهرحال در سالهای 2000 و 2001 شکست‌های عمده مانند بحران برق در کالیفرنیا و شکست انرون Enron باعث کُندشدن گامهای پیشرفت به سوی اصلاحات شده و در بعضی از مناطق مانع آزادسازی بازار و باعث کاهش رقابت شد. بهرحال این روند تا حد زیادی یک روند موقتی در مقابل روند درازمدت در جهت بازارهای آزاد و رقابتی است. با وجود زمینه مساعدی که در آن راه‌حل‌های بازار از نظر منطقی بررسی می‌شود، مسئله ”از دست دادن پول“ تا این تاریخ ثابت شده است که غیرقابل کنترل است. در صورتی که قیمت برق به سطح لازم برای تشویق بازرگانان تولید و انتقال برق حرکت می‌کرد هزینه‌های مصرف‌کنندگان برق از نظر سیاسی مشکل ایجاد می‌کرد. افزایش هزینه‌های سالیانه مصرف‌کنندگان در نیوانگلند به تنهائی در بازار NEPOOL 3 میلیارد دلار محاسبه شد. چندین مکانیزم برای تشویق سرمایه‌گذاری‌های جدید در مکان‌های بسیار ضروری در بازارهای NEPOOL، PIM و NYPOOL پیشنهاد شده است. با وجود رییسک و بی‌ثباتی دائمی قوانین بازار در آمریکا درمورد تشویق سرمایه‌گذاری جدید تردید وجود دارد.